Kolejną inicjatywą władz Sztutowa są tablice poświęcone historii Sztutowa ustawione w centrum wsi przy skwerze, Historia na tablicach przybliży Sztutowo odwiedzającym je w sezonie letnim turystom.
Sztutowo w początkach swych dziejów należało do Książąt Pomorskich. W połowie XIII wieku wieś przeszła w ręce Krzyżaków i od tamtej pory bazą dla jej rozwoju była karczma (1432) i stadnina koni rycerzy Zakonu.
Porośnięte bogatymi lasami tereny stanowiły dogodny teren łowiecki. Zakon zajmował się połowem ryb w rzekach i Zalewie Wiślanym oraz uzyskiwał dochody z bursztynu. Po wojnie 13 – letniej Sztutowo znalazło się we władaniu Gdańska.
Miejscowości położone na Mierzei zostały połączone drogami, z których największe znaczenie miał szlak pocztowy prowadzący z Gdańska przez Sztutowo do Królewca, który powstał na początku XV wieku. Część karczm, położonych przy tym szlaku stała się stacjami pocztowymi przy szlaku z Gdańska do Królewca. W XVII wieku poczta została zinstytucjonalizowana.
W trakcie XVII-wiecznych wojen szwedzkich Żuławy i Mierzeja stanowiły główny cel Karola Gustawa. W skutek wojen na gospodarstwach utrzymywali się tylko zamożniejsi gospodarze.
Sztutowo w przeciągu XIX wieku stało się największą wsią mierzejową. Już na koniec XVIII wieku liczyło ponad 130 zabudowań, podczas gdy np.: Stegna 79, Jantar 75, Kąty Rybackie 26, Skowronki 15, a część Krynicy Morskiej zaledwie 8.
W drugiej połowie XIX wieku powstał w samym Sztutowie niewielki port na Bałtyku. Gdy w 1900 roku pojawiła się linia kolejki wąskotorowej, doprowadzona z węzła w Stegnie, także do Sztutowa zaczęli docierać gdańscy letnicy, dla których zabrakło już miejsca w Mikoszewie, Jantarze i w Stegnie. Wieś stała się następną atrakcyjną bazą turystyczną na Mierzei.
Tu w dzierżawionym dworze zamieszkiwał wraz ze swoją rodziną jeden z najsłynniejszych filozofów ery nowożytnej Artur Schopenhauer. W miejscowości tej przebywał także car Piotr Wielki wraz z carycą Katarzyną.
W ciągu wielu lat swojego istnienia Sztutowo rozwijało się jako osada rybacko -rolnicza. Po latach, w 1920 r., wieś znalazła się w granicach Wolnego Miasta Gdańska.
Podczas II wojny światowej w Sztutowie znajdował się Obóz Koncentracyjny Stutthof, funkcjonujący od 2 września 1939 roku do 9 maja 1945roku. W okresie jego istnienia przez “Bramę Śmierci” przeszło ponad 110 tysięcy więźniów, pozostawało zaś w nim na zawsze około 65 tysięcy.
Do 1975 roku tereny gminy Sztutowo należały do województwa gdańskiego. W 1973 roku Sztutowo zostało ośrodkiem gminnym.
Obecnie Sztutowo wraz z gminą należy do województwa pomorskiego.
2. Kąty Rybackie
Za początek Kątów Rybackich należy przyjąć powstanie dwóch siedlisk – portu zalewowego, wokół którego skupiły się stawiane na piachach drewniane chaty rybaków i karczmy, przy których funkcjonowała przeprawa przez Wisłę Królewiecką i wokół której koncentrowały się domostwa ludzi zajmujących się ubocznie rolnictwem.
Chaty i zagrody utworzyły przy starej drodze prowadzącej do Sztutowa długi łańcuszek. Miejscowość powstała stosunkowo późno, bo dopiero w XVIII wieku, na bazie istniejącej osady rybackiej. O upadku Karczmy Zalewowej zadecydowały zmiany geograficzne i osadnicze na Mierzei, zwłaszcza w relacji między Kątami a Sztutowem.
Oderwanie się i usamodzielnienie Kątów w pierwszej połowie XIX wieku spowodowało zmiany komunikacyjne i siedliskowe. Wieś rozwijała się w kierunku na wschód, jej główną drogą stał się dawny traktat pocztowy. Port w Kątach nie służył jak dawniej majątkowi sztutowskiemu, także zdobył samodzielność i handlował z portami na Wysoczyźnie oraz z Gdańskiem.
Kąty Rybackie, w przeciwieństwie do Sztutowa czy Stegny, nie rozwijały się prawie w ogóle w kierunku północnym, do Bałtyku. Na jego brzegu założono jedynie, w końcu XIX wieku, niewielką przystań ustępującą pod każdym względem portowi zalewowemu.
W latach 1920-1925 przedłużono linię kolejki wąskotorowej ze Stegny i Sztutowa do Krynicy Morskiej. Kąty Rybackie znalazły się na trasie przejazdów turystycznych z Gdańska na plaże Mierzei. Część letników tutaj zaczęła szukać miejsc do wypoczynków i noclegów. W ten sposób Kąty wzbogaciły swoje tradycyjne funkcje.
Kalendarium
Młodsza Epoka Kamienna
Ślady pobytu człowieka na Mierzei Wiślanej w postaci
znalezisk archeologicznych m.in. ceramiki neolitycznej.
Okres wczesnośredniowieczny
Teren obecnej gminy należy do książąt wschodniopomorskich.
1248
Na mocy układu Księcia Świętopełka z Zakonem tereny zajmowane
obecnie przezgminę Sztutowo dostają się w ręce Krzyżaków.
1309 / 1466
Krzyżacy są jedynymi panami na Mierzei Wiślanej. W tym czasie w rejonie obecnego Sztutowa zakładają stadninę
koni . “Eine grosse Stutt uf der Nerge …” i budują dwór Stutthof skąd pochodzi obecna nazwa miejscowości
(Sztutowo).
1432
Pierwszy przywilej lokacyjny dla karczmy wydany Hanusowi Mandri przez Krzyżaków w tzw. “Czerwonym Dworze”
między Stegną a Sztutowem. Data ta wyznacza umownie powstanie osady przy dworze Stutthof. Od tej pory
następuje rozwój miejscowości.
15.09.1463
Połączona flotylla Gdańska i Elbląga w sile 25 okrętów rozbija na Zalewie Wiślanym flotę krzyżacką złożoną z 44
okrętów.
30.08.1465 – 03.09.1465
Trzecia tura pertraktacji pokojowych w “wojnie trzynastoletniej”.
Rozmowy mają miejsce w Kobbelgrube (rejon
kościoła w Stegnie). Ze strony polskiej w rokowaniach biorą udzia Jan Długosz i Jakub Szadek.
1466
Pokój toruński. Po wyzwoleniu z jarzma krzyżackiego obszar Sztutowa dostaje się w posiadanie Gdańska.
Osada Sztutowo obejmuje wieś z karczmą oraz dwór będący siedzibą zarządcy. Zarządców obiera rada miejska w Gdańsku.
Wiek XVI
Sztutowo posiada młyn podlegający zarządcy majątku.
1577
Król Stefan Batory odbiera Gdańskowi prawa handlowe. Wojska króla zajmują Sztutowo.
W tym samym roku Gdańsk składa królowi przysięgę lojalności i odzyskuje dawne przywileje.
1600
Friedrich Berndt mierniczy gdański sporządza mapę Żuław z umieszczonym na niej rysunkiem zabudowań majątku
Sztutowo i zagród chłopskich. Majątek stanowił piętrowy dwór z gotyckimi szczytami, budynki gospodarcze, sad,
warzywnik, browar, gorzelnia, buda kramarska. Wieś składała się z 13 -tu zagród chłopskich i Karczmy.
1626- 1635
W okresie najazdów szwedzkich majątkiem sztutowskim zarządzają, prowadzący gospodarkę rabunkową
starostowie króla szwedzkiego Gustawa Adolfa.
1635
Gdańsk wypuszcza Sztutowo w dzierżawę.
1640
Powołanie 1-szej w dziejach Sztutowa Szkoły. W budynku szkoły obok izby lekcyjnej znajdowało się mieszkanie
nauczyciela.
1714 – 1725
Majątek sztutowski dzierżawią przodkowie Artura Schopenhauera, słynnego filozofa, który sam też w dzieciństwie
często tu przyjeżdża.
1716
W Sztutowie gości car Piotr I z żoną Katarzyną.
1734
Wojska rosyjskie feldmarszałka Munnicha oblegają Gdańsk. Żołnierze rosyjscy puszczają z dymem dwór w
Sztutowie i wieś.
1772
Pierwszy rozbiór Polski. Mimo protestów Gdańska Prusacy zmuszają wójta i dzierżawcę Sztutowa do złożenia w
Malborku przysięgi królowi pruskiemu.
Koniec XVIII w.
Wieś Sztutowo zamieszkuje 14 gospodarzy, 80 zagrodników, 42 rybaków, 108 komorników, 1 strażnik brzegowy, 1
młynarz, 1 karczmarz, 2 szynkarzy, 1 nauczyciel. Do wsi należały też HinterStutthof (obecnie Kąty) i Angielski Dwór.
1803
W Kątach powstaje szkoła.
1804
Pożar wsi Sztutowo. Po pożarze wybudowano nowy budynek szkolny.
1860 – 1870
Budowa kościoła w Sztutowie.
1864
Sztutowo zyskuje pierwszego lekarza. Jest nim dr Friedrich Dentler.
1867
W Sztutowie powstaje nowa duża szkoła.
1900
Budowniczy gdański Licht opracował projekt suszenia Zalewu Wiślanego łącznie z przebiciem Mierzei.
1901
Sztutowo otrzymuje pierwszą aptekę.
1905
Uruchomienie kolei wąskotorowej.
1920
Proklamowanie Gdańska Wolnym Miastem przez Radę Ambasadorów.
1924
Majątek Stutthof zostaje włączony do gminy wiejskiej Sztutowo (Landgemeinde Stutthof) Gmina należy do Powiatu
Gdańsk Niziny i liczy ponad 2600 mieszkańców z tego około 600 w osadach do niej należących.
1920 – 1939
Sztutowo jest częścią Wolnego Miasta Gdańska. Granica z Prusami Wschodnimi przebiega przez Mierzeję (w
okolicy Przebrna).
Okres międzywojennym
Sztutowo jest siedzibą gminy, do której należą prócz samego Sztutowa, miejscowości: Kobyla Kępa, Przyłap, Suche,
Łaszka, Zaścianki, Krepno, Jesiotrowa Kępa (Przeszkoda) a także Wybudowana Wydmina.
1934
W Sztutowie powstaje placówka celna z inspektorem Juliuszem Deimertem. Jest ona drugą placówką celną obok
istniejącej już wcześniej niemieckiej. Po Deimercie stanowisko obejmuje Józef Macura. Na Wiśle Królewieckiej w
Sztutowie powstaje podnoszony most.
1939
Wybuch II Wojny Światowej.
02.09.1939 – 09.05.1945
W obozie Stutthof osadzono w sumie około 110 000 więźniów, z większości krajów europejskich. Zginęło tu ok.
65.000 osób.
1945
Pierwsze tygodnie po wyzwoleniu.
– Tymczasową władzę administracyjną pełni Radziecka Komendantura Wojskowa z siedzibą w Sztutowie, ul. Gdańska 18.
– Powołanie pierwszej placówki cywilnej – Zarządu Gminnego z 1-szym Wójtem Julianem Góreckim i gminnymsekretarzem Czesławem Kuczyńskim.
– Gmina obejmowała 6 gromad: Obozy (Sztutowo), Łaszka, Graniczna Wieś, Dublewo, Rybacki Kąt, Szumnice(Skowronki).
1 września
Otwarcie pierwszej po wojnie szkoły. Szkoła mieściła się w Łaszce, a od lutego 1946 przeniesiono ją do Sztutowa.
W trzech klasach pobierało nauki łącznie 12 uczniów.
Podjęcie działalności przez placówki handlowo – usługowe, w tym:
– Sklepy
Lucjan Modzelewski w Sztutowie, Ignacy Jarosz w Łaszce Hipolit Komorpowski i Jan Sypiański w Kątach.
– Piekarnie
Antoni Mokrzycki i Bronisław Janowski w Sztutowie.
– Masarnie
– Apteka
otwarta przez mgr Stanisława Uznałowicza
– Gospoda
otwarta i prowadzonej przez Władysława Zaniewskiego i Ignacego Kruczkowskiego.
– Komenda
powołanie placówki Morskiej Milicji Obywatelskiej z komendantem Edmundem Chlebowskim.
1946
W pierwszych tygodniach powołano sołtysów gromad:
– Mokrzycki Józef dla gromady Sztutowo (Obozy).
– Kibort Witold dla gromady Graniczna Wieś.
– Gajewski Zbigniew dla gromady Dublewo.
– Gujski Stanisław dla gromady Rybacki Kąt.
– Grygelewicz Władysław dla gromady Szumnica.
27 kwietnia
Powołanie Gminnej Rady Narodowej w Obozach z przewodniczącym Mieczysławem Krzyżanowskim z Kątów.
– Plaga myszy i szczurów.
– Przystąpiono do odbudowy linii wysokiego napięcia.
czerwiec
Powstanie Gminnej Spółdzielni “Samopomoc Chłopska”.
– Uruchomienie placówki Lasów Państwowych z kierownikiem Józefem Pacewiczem.
– Powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej. 1-szym prezesem został Franciszek Panasiuk.
– Żegluga Gdańska uruchomiła regularną linię pasażerską na trasie:
Gdańsk – Sobieszewo – Przegalina – Rybina – Elbląg.
– Spółdzielnia Spedycyjno – Przewozowa w Gdańsku uruchomiła połączenie samochodowe na trasie:
Gdańsk – Sobieszewo – Świbno – Stegna – Sztutowo.
Przewóz pasażerów odbywał się samochodami ciężarowymi z budami z desek.
Po naprawie mostu kolejowego w Przegalinie uruchomiono Żuławską Kolej Wąskotorową na trasie: Gdańsk – Koszwały – Błotnik – Świbno – lewy brzeg Wisły, a następnie: prawy brzeg Wisły – Mikoszewo – Jantar – Stegna – Sztutowo.
Powstało Przedsiębiorstwo “Państwowe Nieruchomości Ziemskie”, zaczątek późniejszych PGR – ów.
1947
Uruchomienie szkoły w Katach Rybackich. Pierwsi kierownicy szkoły : Józef Szymak, Agnieszka Pacewicz.
– Akcja repatriacji ludności niemieckiej.
Grochowo: uruchomiono 2 zespoły pomp o napędzie elektrycznym odwadniające polder grochowski.
– Akcja rozminowania lasów Mierzei przez wojsko saperów.
Założenie przez Antoniego Banaszkiewicza pierwszego punktu bibliotecznego. Mieścił się on w Łaszce i dał początek późniejszej Gminnej Bibliotece Publicznej.
1948
Reorganizacja Gminnej Rady Narodowej.
17 czerwiec
Zebranie założycielskie Gminnej Kasy Spółdzielczej. Pierwszym kierownikiem kasy został Józef Panasiuk.
Pierwszym prezesem GKS był Józef Biały.
1 wrzesień
Uruchomienie Spółdzielczego Ośrodka Maszynowego w Sztutowie. Kierownikiem SOM – u został Sebastian Paduch.
1 października
Wójtem został Kazimierz Audryszak.
– Uruchomienie Gminnej Biblioteki w Sztutowie. Pierwszym kierownikiem był Józef Kobos.
27 listopada
Przewodniczącym GRN zostaje Jerzy Szmeichel – rolnik z Kobylej Kępy.
– Zakończenie akcji odwadniania Żuław.
1949 1 marca
Uruchomienie 3-ciej na terenie gminy szkoły. Była to szkoła w Łaszce.
– Uruchomienie w Sztutowie Agencji Pocztowej.
Ogromny sztorm powoduje podniesienie poziomu wody w Zalewie, przerwanie wałów, zalanie odwodnionych już
polderów na południe od Sztutowa. Osuszenie gruntów umożliwiających ich uprawę nastąpiło w czerwcu. Skutki
powodzi likwidowano do 1950 roku.
12 września
Wójtem został Michał Jasiewicz.
11 listopada
Przewodniczącym zostaje Waldemar Rawa.
1950
Uroczyste otwarcie kina wiejskiego “Wielki Październik”.
– Otwarcie zlewni mleka w Łaszce.
20 marca
Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o terenowych organach jednolitej władzy państwowej. Ustawa likwidowała
terenowe organa administracji ogólnej oraz związki samorządu terytorialnego i przekazała ich uprawnienia radom
narodowym, wprowadziła zasadę wyboru rad narodowych w wyborach powszechnych.
18 czerwca
Przewodniczącym GRN zostaje Michał Jasiewicz.
15 lipca
Wiec mieszkańców Sztutowa na terenie byłego obozu koncentracyjnego zamyka okres zbierania na terenie gminy
podpisów pod apelem Sztokholmskim.
1951
Spółdzielnia Rybacka “Mierzeja” w Stegnie powstała z połączenia spółdzielni “Zalew” i “Fala” i wchodzi w skład spółdzielni “Pokój” w Tolkmicku.
1952
Otwarcie sklepu w Łaszce.
1953 22 sierpień
Utworzenie powiatu nowodworsko – gdańskiego z siedzibą powiatowej rady narodowej w Nowym Dworze
Gdańskim. W skład nowodworskiego powiatu wchodzą: część powiatu Gdańskiego w tymże województwie, miasto
Nowy Dwór Gdański oraz gminy: Drewnica, Marzęcino, Nowy Dwór Gdański, Ostaszewo, Stegna, Sztutowo.
1962
Utworzenie Muzeum Stutthof w Sztutowie.
1973
Nadanie aktu erekcyjnego gminie Sztutowo – włączenie Krynicy Morskiej do gminy Sztutowo.
1975
Oddanie do użytku Centralnego Wodociągu Żuławskiego (w Sztutowie).
listopad
Uruchomienie filii Banku Spółdzielczego w Stegnie (oddział w Sztutowie).
1978 lipiec
Otwarcie przedszkola w Sztutowie.
1984 1 wrzesień
Otwarcie nowej szkoły podstawowej im. Pamięci Ofiar Stutthofu w Sztutowie.
1991 1 kwietnia
Wyłączenie Krynicy Morskiej z gminy Sztutowo.
1992
Otwarcie nowego ośrodka zdrowia w Sztutowie.
1993 styczeń
Poświęcenie cmentarza parafialnego w Sztutowie.
1994 28 maja
Otwarcie nowej siedziby Ochotniczej Straży Pożarnej w Sztutowie.
1995
Rozpoczęcie budowy sieci kanalizacji sanitarnej.
8 grudzień
Poświęcenie kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Marka Ewangelisty w Katach Rybackich.
1996
Rozpoczęcie budowy sieci wodociągowej w Kątach Rybackich.
1997
Otwarcie punktu lekarskiego w Kątach Rybackich.
14 listopada
Nadanie herbu gminie Sztutowo.
Gmina Sztutowo położona jest na Mierzei Wiślanej, na terenie Parku Krajobrazowego “Mierzeja Wiślana”, otoczona od północy wodami Morza Bałtyckiego, od południa wodami Zalewu Wiślanego i Wisły Królewieckiej.
Nadmorska Gmina Sztutowo położona jest we wschodniej części województwa pomorskiego. W całości znajduje się na terenie Parku Krajobrazowego ” Mierzeja Wiślana” oraz w jego otulinie, stanowiącej północny skraj Żuław Wiślanych. Granicę Gminy w dużej części wytyczyła sama natura. Od północy stanowi ją Bałtyk, od wschodu Zalew Wiślany, od południa rzeka Szkarpawa (Wisła Elbląska) a od południowego zachodu rzeka Wisła Królewiecka.
Teren Gminy został ukształtowany przez naniesienie przez prądy morskie i Wisłę piasku i mułu, tworząc obecny kształt Mierzei Wiślanej i Żuław.
Obszar Gminy obejmuje 10. 749 ha z czego prawie 2/3 zajmują wody i lasy. W Gminie zamieszkuje stale 3720 osób. Podstawą egzystencji mieszkańców w wieku produkcyjnym jest praca w usługach w tym związanych w dużym stopniu z turystyką oraz w rolnictwie i rybołówstwie. W Gminie Sztutowo występują duże rezerwy wykwalifikowanej siły roboczej. proponowane oferty pracy związane z obsługą ruchu turystycznego mają charakter przede wszystkim sezonowy.
Gmina Sztutowo wyróżnia się bogatymi walorami przyrodniczo – krajobrazowymi oraz bioklimatycznymi, korzystnymi dla rozwoju turystyki uzdrowiskowej w części mierzejowej Gminy.
W Sztutowie i Kątach Rybackich znajdują się czyste i szerokie plaże morskie, las nadmorski z przewagą sosnowego drzewostanu, obfitość wód, malownicze przystanie rybackie w Kątach Rybackich, a także największy rezerwat Kormoranów w Polsce.
W Gminie istnieje rozległa i zróżnicowana w cenie i w standardzie baza noclegowa. Dla odwiedzających Gminę turystów oferowane są różne formy wypoczynku i rekreacji.
W Sztutowie na terenie byłego obozu koncentracyjnego Stutthof znajduje się międzynarodowe miejsce pamięci ofiar hitleryzmu – Muzeum Stutthof w Sztutowie.
Infrastruktura
Sztutowo jest Gminą nadmorską, dysponującą portem morskim nad Zalewem Wiślanym w Kątach Rybackich, złożonym z części rybackiej i pasażerskiej. Dzięki rozbudowanej sieci rzek i kanałów w delcie Wisły, Gmina posiada połączenia wodnymi drogami śródlądowymi. W Sztutowie na Wiśle Królewieckiej znajduje się pomost cumowniczy o długości 30 m. Gmina Sztutowo położona jest w pobliżu drogi krajowej nr 7, łączącej Trójmiasto z Warszawą. Położenie u nasady Mierzei Wiślanej umożliwia dogodną lokalizację dla działalności gospodarczej a zarazem łatwe połączenia transportowe z Trójmiastem, Elblągiem oraz z Nowym Dworem Gdańskim (droga nr 7).
Gmina szczególną dbałość przywiązuj utrzymania właściwego stanu środowiska naturalnego. Ciągle rozwijana jest infrastruktura techniczna. Gmina w całości jest wyposażona w wodociąg oraz w bardzo dużym stopniu w zbiorczą kanalizację sanitarną. Nowoczesna sieć telefonii stacjonarnej obejmuje 95 % mieszkańców Gminy.
Opracowane są założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, paliwa gazowe i energię elektryczną, które przewidują zastosowanie odnawialnych źródeł energii oraz źródeł proekologicznych np. biomasy, wiatru itp.
